Te citeren als: C.J.C. Broer en M.W.J. de Bruijn, ‘Een kamertje als kathedraal? Kanttekeningen bij een artikel van de Utrechtse mediëviste J.M. van Winter’ (www.broerendebruijn.nl/Kamerkathedraal.html, versie van [datum], geraadpleegd op [datum]).

‘The external reflection of the internal altar-arrangement is a Carolingian rather than Merovingian architectural feature. I therefore propose a date for building-phase II’ – hiermee bedoelt hij de verdere bouw van de kapel – ‘towards the end of the period in which the Frankish group occurs, i.e. second half of the eight or first quarter of the ninth century’.[5]

‘A.1) King Dagobert c. 625, cella, south wing of the later so-called Holy Cross Chapel, bottom foundation stone, building probably wood;
A.2) Willibrord, c. 710, same spot, south wing, foundation stone, building wood or possibly stone.’

In het Nederlandse artikel, p. 54:

In de Nederlandstalige versie is dit jaartal vervangen door 720.

‘The excavation report of 2011 does not mention an older foundation under the foundation of Bishop Balderic, only building rubble from the eight or ninth century.’

In de Nederlandse versie ontbreekt het bovengenoemde citaat met dat sloopafval en is zelfs een hele alinea weggelaten. Deze tekst, die op p. 61 had moeten staan, luidt in haar geheel: ‘A critical observer may ask why the Carolingian rubble could not have belonged to a church on the spot of the later Dome. If this was the case, then a Carolingian or even older foundation of that church would have been found. The excavation report of 2011 does not mention an older foundation of Bishop Balderic, only building rubble from the eight or ninth century. So, in my opinion, Bishop Balderic removed the rubble from another spot where he found a destroyed Carolingian church: the church A.3 of c. 800 under the later Holy Church Chapel. Some decades later, at the end of his life, he conceived of building a new Dome on the spot where he had dumped the Carolingian remnants.’

‘He did not set up this centre as a fortification, as he used the building material of the Roman stone castellum allegedly to construct a church and a mint workshop, dismantling it in the proces.’

‘Hij heeft dit centrum niet als een versterkte burcht ingericht, want hij gebruikte het bouwmateriaal van het Romeinse stenen castellum, dat hij daardoor ontmantelde.’

‘In the theory of Broer and De Bruijn the foundation of Bishop Balderic plays no role whatsoever.’

‘In de theorie van Broer en De Bruijn speelt het fundament van bisschop Balderic geen enkele rol.’

---

Aanvulling van 27 december 2017
(zie ook ► PR1 en PR2 revisited):

Intussen menen wij dat het zeer wel denkbaar is dat Balderik is begonnen met de bouw van een nieuwe kathedraal en dat dus de vermelding in de Utrechtse bisschopslijst dat Adelbold de kerk voltooid heeft die Balderik was begonnen wel degelijk waarheid bevat. Dat zal dan echter niet gebeurd zijn door decennialang een fundament onbebouwd te laten liggen, zoals Van Winter wil, maar op een wijze waarbij de oude Karolingische dom geheel of althans voor een deel intact zal zijn gelaten. Een dergelijke bouw in fasen was namelijk heel gebruikelijk. Ook de Romaanse dom van Utrecht bijvoorbeeld is in etappes vervangen door de Gotische, met instandhouding van delen van oude kerk. Een dergelijke gang van zaken biedt ook een verklaring voor het feit dat onder Adelbold de nieuwe Romaanse domkerk – overigens na een brand! – al binnen een periode van zes jaar, tussen 1017 en 1023, was voltooid.

Een deel van de funderingen ter plaatse van de Romaanse dom van Adelbold zou dan al uit de tijd van Balderik kunnen dateren. Het is de vraag of dit alsnog archeologisch kan worden vastgesteld.

In ieder geval lijkt ons een dergelijke werkwijze een betere verklaring te bieden voor de vermelding in de Utrechtse bisschopslijst dat bisschop Adelbold het werk had afgemaakt dat zijn voorganger Balderik begonnen was dan het idee van J.M. van Winter dat deze alleen een fundament had gelegd.

Trouwens, wanneer dit laatste juist zou zijn geweest, betekent dit dat het kleine domkerkje van Van Winter, te weten de Heilig-Kruiskapel, zelfs tot... 1023 als kathedraal zou moeten hebben gediend. Ook hier blijkt weer de absurditeit van haar idee-fixe.

---

‘A problem with al the theories about Dome Square is the C14-dating of the Holy Cross Chapel, which points to the tenth century’.

‘Een probleem bij alle theorievorming over het Domplein is de C14-datering van de Heilige Kruiskapel, die wijst op de tiende eeuw.’

‘If nothing had been built there before the tenth century, no cella of King Dagobert and no Carolingian extension could lay under its surface, which would have meant no Saint Saviour either (according to the theory of Broer and De Bruijn).’

‘Als daar niet eerder in enige vorm gebouwd zou zijn, zou er geen cella van koning Dagobert en geen Karolingische vergroting onder kunnen liggen, en trouwens evenmin een eerste Sint Salvatorkerk volgens de theorie van Broer en De Bruijn.’

‘It would have been a creation of Bishop Balderic only. But C14 measured organic material like wood and scraps of charcoal, but not the stone itself or the architectural shape of the building. This date fits with the reconstruction by Bishop Balderic after a thorough devastation by the Vikings but does not exclude the use of older building forms or materials like the cella of King Dagobert and the Carolingian nave and north transept; it also does not exclude the re-use of stone from the principia of the Roman castellum. Only the west portal was a new creation of Bishop Balderic.’

‘Building activities of Boniface are not known.’

‘After the completion of this new cathedral’ – bedoeld is de nieuwbouw door bisschop Adelbold –, ‘the cross-shaped little church was transferred tot the Saint Saviour or Old Minster of which it became an annex, no longer dedicated to Saint Martin but to the Holy Cross.’

‘Toen die er eenmaal was is het kruisvormige kerkje overgedragen aan de Sint-Salvator of Oudmunster, waarvan ze [sic] sindsdien een dependance is gebleven, niet meer gewijd aan Sint Maarten maar aan het Heilige Kruis.’

---

Aanvulling van 24 september 2018:

Dat J.M. van Winter niet schroomt om de opvattingen van andere onderzoekers verkeerd weer te geven, is ons weer eens gebleken toen wij onderstaande tekst onder ogen kregen. Hij is toegevoegd aan de gepubliceerde tekst van een lezing die op 20 september 2017 door dr. Annine E.G. van der Meer gegeven werd in de Utrechtse Domkerk in het kader van de Vredesweek 2017:


Iedereen die ook maar oppervlakkig kennis heeft genomen van onze opvattingen weet dat hier niets van klopt. Wij situeren de ene, door koning Dagobert omstreeks 630 gebouwde Sint-Thomaskerk – later, rond 720, door Willibrord herbouwd en aan Sint-Maarten gewijd – aan de noordkant van het Domplein, ter plaatse van de latere domkerken. Op deze plek bevond zich waarschijnlijk een Romeins tempeltje. Na de verwoesting van de Sint-Thomaskerk omstreeks 650 door de Friezen werd zij rond 720 door Willibrord vanaf het fundament herbouwd en aan Sint-Maarten gewijd.

Zoals uit zowel de historische als de archeologische gegevens blijkt, werd de aan de zuidkant van het latere Domplein in de tiende eeuw de Heilig-Kruiskapel gebouwd van stenen van het gesloopte Romeinse hoofdgebouw. In dit hoofdgebouw had Willibrord omstreeks 695 de eerste Sint-Salvatorkerk en zijn klooster gevestigd. Rond 745 heeft Bonifatius ten zuidwesten van het hoofdgebouw de tweede Sint-Salvator, de latere Oudmunsterkerk, laten bouwen.

De opmerking over de put, die volgens Van Winter ‘wijst op een Romeins tempeltje’, verdient nadere toelichting. In onze uitgave De eerste kerken van Utrecht: Sint-Thomas, Sint-Salvator, Sint-Maarten uit 1995 hebben wij gewezen op een put die bij archeologisch onderzoek werd aangetroffen in het koor van de Heilig-Kruiskapel (ald. blz. 34-35). Wij hielden het toen nog voor mogelijk dat die kapel een kerk van Willibrord was; op grond van de historische bronnen was dat de Sint-Salvator. Volgens die bronnen had Willibrord in deze kerk de eerste doopvont had geplaatst. Daarvan uitgaande hielden wij het eveneens voor mogelijk dat de put met opzet binnen het koor van de kerk was gebracht voor het putten van doopwater. Ook elders komen putten in kerken voor, zoals in de kathedraal van Straatsburg. Nadat echter zowel op historische als archeologische gronden was komen vast te staan dat de Heilig-Kruiskapel niet uit de tijd van Willibrord dateerde maar pas uit de tiende eeuw, is dat idee vanzelfsprekend komen te vervallen: de aanwezigheid van de put in het koor van de kapel zal toeval zijn geweest. Een Romeins tempeltje aldaar bestaat waarschijnlijk alleen in de fantasie van Van Winter. Door niemand is op die plek ook maar iets aangetroffen wat op een dergelijk gebouwtje wijst.

---

‘as he’ – dit wil zeggen koning Dagobert – ‘used the building material of the Roman stone castellum allegedly to construct a church and a mint workshop, dismantling it in the process. This stronghold was also not suited for a garrison.’

‘Hij heeft dit centrum niet als een versterkte burcht ingericht, want hij gebruikte het bouwmateriaal van het Romeinse stenen castellum, dat hij daardoor ontmantelde. Op een garnizoen was dit steunpunt ook niet berekend.’

Ook hier heeft Van Winter weer een wijziging in de tekst aangebracht. Zo is behalve de vermelding van een kerk en een muntwerkplaats ook het woord allegedly verdwenen, waar wij in het onderstaande de staf over hebben gebroken.

Naar boven ▲