| Startpagina | Inhoudsopgave | Lezingen
| Uitgaven
| Op
en rond het Domplein | Vrijwaring
| Contact |
|
 |
Verschenen 22 september 2021: Uitzicht op Oudwijk Bisschoppen, burggraven en het circa 1135 gestichte wereldlijk vrouwenstift in Oudwijk bij Utrecht in de twaalfde en vroege dertiende eeuw door dr. Charlotte J.C. Broer De twaalfde eeuw is een periode geweest waarin zich op politiek-kerkelijk, algemeen maatschappelijk en monastiek vlak aanzienlijke veranderingen voordeden en onderlinge verhoudingen zich sterk hebben gewijzigd. Dat gold voor het bisdom, Sticht en de stad Utrecht en haar omgeving. In de directe nabijheid van die stad, aan de oostkant ervan, werd in 1135 door de Utrechtse burggravin Mechteld een religieuze vrouwengemeenschap gesticht, die later bekend zou staan als de benedictijner abdij van Sint-Steven in Oudwijk, maar aanvankelijk georganiseerd bleek als wereldlijk stift. In deze publicatie worden het ontstaan en de eerste ontwikkeling van deze gemeenschap in de context van de genoemde ontwikkelingen geplaatst en haar geschiedenis gevolgd tot ongeveer het midden van de dertiende eeuw, toen het stift werd tot een benedictijner abdij. Ter introductie kunt u onder deze koppeling een filmpje bekijken met een interview voor Podium Oost TV. |
| De
publicatie, die is uitgegeven door de auteur, is verschenen op 22
september 2021. Het boek telt 288 bladzijden en is
geïllustreerd. U kunt het bestellen door € 12,50 (indien het dient te
worden verzonden, te vermeerderen met verzendkosten binnen Nederland ad
€ 4,15) over te
maken op bankrekeningnummer NL86 INGB 0004 0414 32 ten name van C.J.C.
Broer,
Stadionlaan 41, 3583 RB Utrecht, onder vermelding van “Oudwijk”. U
dient er wel
voor te zorgen dat op de overschrijving duidelijk uw naam en adres zijn
vermeld; handig is die gegevens even apart door te geven
(cjcbroer[at]casema[punt].nl of via telefoonnummer 030-254 19 94). Na
ontvangst van de betaling zal Uitzicht op
Oudwijk u zo spoedig mogelijk (binnen Nederland) zonder verdere kosten worden toegezonden. Mogelijk is uiteraard het boek te komen ophalen (en aldus de verzend- en bezorgkosten uit te sparen); neemt u daarvoor even contact met ons op. N.B. Bij verzending naar het buitenland moeten helaas extra portokosten in rekening worden gebracht, bijvoorbeeld naar EU-landen € 8,70. Eventueel kunt u tevoren contact met ons opnemen. |
|
Inleiding 1. Het ontstaan en de vroegste geschiedenis van de kloostergemeenschap in Oudwijk: vragen en een eerste verkenning 1.1 Het oudste bronnenmateriaal: oorkonden uit de periode 1164-1174 1.2 Over de veronderstelde onechtheid van sommige oorkonden en wat het beschikbare bronnenmateriaal ons niettemin kan leren over het ontstaan en de vroegste geschiedenis van de kloostergemeenschap in Oudwijk 1.3 Het ontstaan en de vroegste ontwikkeling van een kloostergemeenschap in Oudwijk 2. Politiek-kerkelijke ontwikkelingen in de loop van de twaalfde tot in de vroege dertiende eeuw Inleiding 2.1 Ontwikkelingen na het Concordaat van Worms (1122): de verander(en)de positie van de bisschop van Utrecht in de twaalfde eeuw 2.2 De positie van de Utrechtse kapittels, edelen en bisschoppelijke ministerialen in bisdom en Sticht 2.2.1 Toenemend
belang van de kapittels
2.3 De Utrechtse bisschoppen in de twaalfde en vroege
dertiende eeuw: van Burchard (1100-1112) tot en met Dirk (II) van Ahr
(1197-1212) 2.2.2 Vrije edelen en bisschoppelijke ministerialen 2.4 Ontwikkelingen op monastiek gebied: veranderende opvattingen met betrekking tot het monastieke en canonicale leven en het ontstaan van nieuwe kloosters en abdijen in de loop van de twaalfde eeuw 2.4.1 Nieuwe kloosters en abdijen
in bisdom en Sticht
2.4.2 Eigenkloosters uit de tijd? 2.4.3 Mogelijkheden voor vrouwen om (zelfstandig) een kloosterlijk leven te leiden 3. De ministeriale Utrechtse burggraven en hun positie in Oudwijk en omgeving 3.1 De ministeriale burggrafelijke familie 3.2 Oudwijk, Overdevecht en de positie aldaar van de ministeriale Utrechtse burggraven 3.2.1 Oudwijk: oud kerkelijk
domeingoed tussen Rijn en Vecht
3.2.2 De ontginningen vanaf de jaren twintig van de twaalfde eeuw in het Oostbroek en het gebied ten oosten van de Vecht 4. Nadere beschouwingen rond het ontstaan van een kloostergemeenschap in Oudwijk en de vroegste ontwikkeling ervan in de jaren veertig en vijftig van de twaalfde eeuw Inleiding 4.1 De vestiging van een kloostergemeenschap (claustrum) door burggravin Mechteld in 1135 in proprio fundo, ‘op (haar) eigen grond’, de dotering ervan en de schenkingen door burggraaf Otto Oudwijk Houten ‘Trechterveen’ Abcoude en Aalsmeer 4.2 Een burggrafelijk eigenklooster: macht en onmacht van burggraaf en bisschop 4.3 Een nieuw klooster van benedictijner signatuur? 4.4 De stichting van en steun voor een wereldlijk damesstift of seculier kapittel in Oudwijk 4.5 De ontwikkeling van de gemeenschap in de jaren veertig en vroege jaren vijftig van de twaalfde eeuw en haar plaats in het monastieke landschap van die tijd 5. De positie en ontwikkeling van het wereldlijk vrouwenstift in Oudwijk ten tijde van het episcopaat van bisschop Godfried van Rhenen (1156-1178) tot en met de regeling van de voogdij in 1174 Inleiding 5.1 Het van het toneel verdwijnen van de ministeriale Utrechtse burggraaf en de mogelijke consequenties hiervan voor de gemeenschap in Oudwijk (1156-1164): een positie tussen bisschop en domproost 5.2 Sophia, abdis in Oudwijk 5.3 De schenking van Hendrik Troibant aan de gemeenschap in Oudwijk en de bevestiging daarvan in 1164 door de pauselijk legaat, bisschop Liudo van Sabina ‘Trechterveen’
(Oostveen) en Vleuten
5.4 De gemeenschap in Oudwijk geplaatst onder bescherming
van de keizer (1165) 5.5 Het overlijden van domproost Arnold (1172/73), de bouw en wijding van een kerk (1173), en plaatsing van de gemeenschap onder de voogdij van de bisschop (1174) 5.5.1 De bouw van een stiftskerk,
mogelijk gemaakt door
onder meer schenkingen van de ministeriaal Willem van Voorn, en de
plechtige
wijding ervan door bisschop Godfried van Rhenen in juli 1173
5.6 Van voormalige eigenkloosterlijke instelling tot met de
Utrechtse kerk verbonden en onder voogdij van de bisschop geplaatst
wereldlijk
stift De
Meern
5.5.2 Bisschop Godfried neemt de voogdij over de gemeenschap
op zich en bevestigt en vermeerdert haar bezit en rechten; de oorkonde
van 1174 Oudkerkhof te Utrecht Oudwijk en (de) Oostwaard (bij Zuilen) 5.5.3 De aankoop in 1174 van land in Oudwijk van Wolfram van Barneveld 6. Het stift in Oudwijk onder voogdij van de bisschop. Positie en ontwikkeling in de latere twaalfde en loop van de dertiende eeuw, tot de regularisering en omvorming ervan tot benedictijner abdij in 1246 Inleiding 6.1 De laatste jaren van het episcopaat van Godfried van Rhenen en de regeringsperiode van bisschop Boudewijn van Holland (1178-1196) 6.1.1 De gemeenschap onder voogdij van de bisschop, maar ook onder bescherming van opnieuw een proost Heemskerk
Mi(land) of Mije Maarssen, Maarssenbroek en Maarsseveen Breeveld
(onder Woerden)
6.1.2 Het aantreden als bisschop van proost Boudewijn van
Holland in 1178 en de betekenis daarvan voor de positie van de
gemeenschap in
Oudwijk: de interpolatie in de voogdijoorkonde van 1174 en
ontwikkelingen
daarna Verlies
van bezit in Maarssen en omgeving, in Aalsmeer en Heemskerk?
Mi(land)
en
Kamerik
6.2 De regering van bisschop Dirk van Ahr (1197-1212) 6.2.1 Herstel van vertrouwen en
vermogen?
Bezit
met name in het westen van het Nedersticht
6.2.2
Aankopen van land, mogelijk gemaakt door de schenking
aan de gemeenschap door Frenkinna (circa 1200)
Vuilkop
6.3 De gemeenschap in 1217 geplaatst onder bescherming van
de paus en door deze bevestigd in haar
bezit en rechten Oostwaard Maarsseveen 6.4 De ontwikkeling van stift tot benedictijner abdij in de loop van de dertiende eeuw 6.4.1 De ontwikkeling van andere,
deels nieuwe
vrouwenkloosters in en bij Utrecht en de mogelijke betekenis daarvan
voor de
positie van de gemeenschap in Oudwijk
6.4.2 Het falsum op naam van bisschop Otto (II) van Lippe 6.4.3 Regularisering van de gemeenschap in 1246: benedictijner abdij van Sint-Steven in Oudwijk 7. Terugblik en perspectief: van welvarend stift in de schaduw van de Utrechtse kerk tot autonome benedictijner abdij |
|
|
© 2021-2022 C.J.C. Broer en M.W.J. de Bruijn. - Gepubliceerd 11 augustus 2021; laatst bewerkt 1 september 2023. |
|
