| Startpagina | Inhoudsopgave | Lezingen
| Uitgaven
| Op
en rond het Domplein | Vrijwaring
| Contact |
|
| Voor een inleiding en nadere toelichting zie het ► Dossier Jan en Hubert van Eyck. |
Een
zuster Margareta van Jan en Hubert van
Eyck? door Martin W.J. de Bruijn Te
citeren als: C.J.C. Broer en M.W.J. de Bruijn, ‘Een zuster Margareta
van Jan en Hubert van Eyck?’
(www.broerendebruijn.nl/EyckMargareta.html,
versie van [datum], geraadpleegd op
[datum]).
|
|
[1]
W. Waterschoot,
‘Lucas d’Heere en Marcus van Vaernewijck voor het Lam Gods’, Jaarboek
- - - De Fonteine 1966 (109-118), nt. 38.
[2]
L. Van
Puyvelde, ‘De taal van Jan van Eyck’, Verslagen en mededelingen van
de
Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal en Letterkunde (1955-2)
213-223.
[3]
Gemeentearchief
’s-Hertogenbosch, R. (Bosch’ protocol) 1192, f. 126v. (11 april 1422): Willelmus
de Goerle, maritus et tutor Heylwigis, filie quondam Huberti Bac.
[4]
Van Dijck, Jan
en Hubert van Eyck, 28-29. R. 1202, f. 328 nw. (26 maart 1431): Heilwigis
Bax, filia quondam Huberti Bax, dedit michi Ghiselberto ad opus
Katherine
filie naturalis ab ipsa et Willelmo de Goerle pariter genite,
potestatem
monendi.
[5]
Zie nt. 1.
 Portret van Margareta, vrouw van Jan van Eyck, door hemzelf geschilderd. Waarschijnlijk verwarden de zestiende-eeuwse auteurs Lucas d'Heere en/of Marcus van Vaernewijck haar met de zuster van de schilders, die ook schilderes zou zijn geweest. [6]
De recentelijk verschenen roman van Kathleen Vereecken, Margriete
(Amsterdam 2022) over de zuster van de schilders, zal hiermee nog
fictiever zijn dan al mocht worden
aangenomen. Maar dat zegt vanzelfsprekend niets over de literaire
kwaliteit en
de verdere beschrijving van de historische context.
[9]
R. 1206, f.
140v.
|
In zijn publicatie De gebroeders Jan en Hubert van Eyck geboren in Bergeijk (’s-Hertogenbosch 2022) maakt dr. Lucas van Dijck melding van een zuster Heilwig (Heylwich) van de broers die identiek zou kunnen zijn met hun uit de literatuur bekende zuster Margareta. Volgens de zestiende-eeuwse Gentse auteurs Lucas d’Heere en Marcus van Vaernewijck zou deze Margareta ook schilderes zijn geweest en ongehuwd zijn gebleven. Lucas d’Heere schreef in een Ode uit 1559,[2] opgenomen in het Schilder-boeck van Carel van Mander uit 1604, over haar begraafplaats bij haar broer Hubert in de Sint-Janskerk – later de Sint-Baafskathedraal – in Gent: Hy rust
begraven hier, de Suster hem ontrent,
Die met haer schilderye oock menigh heeft verwondert. Verder schreef D’Heere in 1574 over de schilderbroers: Deze
konstenaren hadden eene zuster, genoemt Margareta, die haeren maegdom
tot het
eynde van haer leven bewaert ende in de schilderkunde ook uytgemunt
heeft.
Is de identificatie van een Heilwig met een Margareta aannemelijk? Volgens Van Dijck leefden in de dertiende eeuw minstens drie vrouwen die Heilwig met als alias de voornaam Margareta hebben geheten. Ze behoorden tot de toonaangevende families in het Midden-Nederlandse rivierengebied: Altena, Vlotstale (= Van Lichtenberg) en Culemborg. Welnu, de Heilwig die Van Dijck in de primaire bronnen aantrof als zuster van de gebroeders Jan en Hubert Bac van Eyck was weliswaar geen maagd, maar leefde ongetrouwd samen met een geestelijke, Willem van Goirle (Goerle), die op zijn beurt een kleinzoon was van de veertiende-eeuwse Antwerpse kapitteldeken Arnoud Ayken van Goirle. Het stel bleek uitzonderlijk vermogend te zijn en trad ongenegeerd samen op; in een van de bewaard gebleven akten worden ze zelfs gehuwd genoemd.[3] Ze hadden een natuurlijke dochter Katelijn, ongetwijfeld genoemd naar Heilwigs moeder, tevens de moeder van de schilders.[4] Het lijkt een wankele veronderstelling. Op grond van het onderzoek dat ik inmiddels naar de bronnen van onze kennis over de familie Van Eyck heb gedaan, kom ik ook tot een ander idee, en werd hierbij tot mijn eigen verbazing min of meer ondersteund door de Gentse filoloog dr. Werner Waterschoot, die zich uitvoerig heeft beziggehouden met de auteurs Lucas d’Heere en Marcus van Vaernewijck.[5] Zoals in het citaat hierboven is vermeld, vroeg Waterschoot zich af of D’Heere de zuster niet verward heeft met de vrouw van Jan van Eyck, die inderdaad Margareta heette en van wie een portret bewaard gebleven is. In mijn ► Kanttekeningen bij het graf en epitaaf van Jan van Eyck heb ik kunnen vaststellen dat de afgebeelde wapens op het epitaaf weliswaar onjuist maar wél verklaarbaar zijn. De samensteller of samenstellers – niet onwaarschijnlijk Lucas d’Heere en/of Marcus van Vaernewijck – hebben klaarblijkelijk wel de klok horen luiden, maar wisten niet waar de klepel hing. Dit nu acht ik ook voor de zuster van Jan en Hubert, die schilderes zou zijn geweest, het meest plausibel. Deze Heilwig is weliswaar geen maagd gebleven, maar wel ongetrouwd, en haar activiteit kan als verklaring dienen voor het aanzienlijk vermogen dat ze bezat.[6] Maar zoals altijd geef ik mijn mening graag voor een betere. Of Heilwig/Margareta bij haar broer Hubert in Gent begraven is, zoals Lucas d’Heere wil, laat ik in het midden, maar acht ik niet waarschijnlijk. Ze is pas na 4 augustus 1440 overleden.[7] Haar levensgezel Willem van Goirle was al gestorven in 1435, na 28 februari[8] en vóór 16 december van dat jaar.[9] |
|
© 2023 C.J.C. Broer en M.W.J. de Bruijn. - Gepubliceerd 18 mei 2023; laatst bewerkt 18 mei 2023. |
|