| Startpagina | Inhoudsopgave | Lezingen
| Uitgaven | Vrijwaring | Contact |
|
|
Deze webpagina is een samenvatting van de ► lezing die ik op 18 november 2010 heb gehouden voor de Heemkundekring "Tilborch". Voor meer gedetailleerde gegevens over Daneel van Heyst zie ► Daneel Jans van Heyst Voor een overzicht van de bronnen zie de ► Stamreeks Van Heyst-De Bruijn Over de ouderdom van Tilburg: ► Hoe oud is Tilburg? Genealogische overzichten op deze internetpresentatie: ► Stamreeks Van Heyst-De Bruijn ► Stamreeks Leijten-Mutsaers ► Kwartierstaat van Martin W.J. de Bruijn  Detail van een tekening van Nicolaas Wicart (1745-1815) van de omgeving van Tilburg. Het is aannemelijk dat het Goed ter Linden in de vijftiende eeuw in een dergelijk landschap heeft gelegen. |
Daneel van Heyst Een vijftiende-eeuwse Tilburger en zijn omgeving Te citeren als: (M.W.J. de Bruijn), Daneel van Heyst. Een vijftiende-eeuwse Tilburger en zijn omgeving’
(www.broerendebruijn.nl/DaneelvanHeyst.html, versie van [datum], geraadpleegd
op [datum]).
De lezing ging over
het boerenbedrijf in Tilburg in de vijftiende eeuw en
was
opgebouwd rond mijn voorvader Daneel van Heyst. Deze leefde van
ongeveer 1390
tot 1475. De geschiedenis van zijn leven werd verteld in het kader van
de
ontwikkeling van het hertogdom Brabant en Tilburg in die periode.
De spreker wilde het beeld uit de wereld helpen dat er in de Late Middeleeuwen, net als rond 1900, veel arme boertjes in de Meierij van ’s-Hertogenbosch woonden, dat hun bedrijfjes op zelfvoorziening gericht waren en dat zij zich als aanvulling op hun inkomsten met de textielnijverheid gingen bezighouden. Martins voorvader Daneel van Heyst stamde uit een familie die waarschijnlijk afkomstig was uit Heist-op-den-Berg tussen Mechelen en Herentals. De spreker probeerde aannemelijk te maken dat zijn voorouders in Tilburg terechtgekomen waren als kolonisten in het spoor van de Brabantse hertogen. Hij had daarvoor verschillende aanwijzingen. De familie bezat in Tilburg tussen het Goirke (Julianapark) en de Heikant de hoeve het Goed ter Linden. Waarschijnlijk was dit goed door de hertog aan hen in cijns uitgegeven. Het stelsel van erfrecht, waarbij alle kinderen gelijke porties erfden, leidde al in de veertiende eeuw tot versnippering van dit goed. Wie wilde blijven boeren moest proberen de porties van de andere kinderen te verwerven of van anderen grond aan te kopen of te pachten.  De werkzaamheden in het boerenbedrijf gedurende de maanden van het jaar in een vijftiende-eeuwse kalender. |
 Een vijftiende-eeuwse geldwisselaar. |
Nadat
Daneels vader Jan van Heyst jong overleden was, zette zijn moeder,
Mechteld
Lange Daneelsdochter, met hem en zijn broers Jan en Pauwels het
boerenbedrijf
voort. Na het overlijden van Mechteld en hun huwelijk zo rond 1425
begonnen de
broers Jan en Daneel een eigen boerenbedrijf. Hun broer Pauwels schijnt
jong
overleden te zijn. Daneel verwierf verschillende stukken grond in
Tilburg,
akkerland in de buurt van het Goed ter Linden, maar bijvoorbeeld ook
beemden –
hooilanden – aan de Donge. In 1429 stierf zijn broer Jan met vrouw en kinderen, vermoedelijk aan de pest. Door de erfenis verbeterde de positie van Daneel. In de periode tussen ongeveer 1430 en 1460 was Daneel op tal van terreinen actief, soms alleen, soms met anderen. Zowel in 1433 als in 1442 kocht hij een huis in de buurt van het Goed ter Linden. In 1441 sloot hij met een andere Tilburger een contract om 48 schapen op te fokken. In 1447 pachtte hij met een aantal andere, voor een deel meer vooraanstaande Tilburgers een deel van de tienden van de abdij Tongerlo. Soms had hij op korte termijn geld nodig. Voor dergelijk kortlopend krediet maakte hij onder meer gebruik van de Bossche ‘lombarden’, geldschieters uit Lombardije. In 1452 pachtte hij met drie anderen van de weduwe van de heer van Helmond een molen in Tilburg. In 1454 of 1455 werd Daneel van Heyst poorter van ’s-Hertogenbosch. Of hij in deze stad is gaan wonen, is niet duidelijk. Zijn nicht Korstien van Wickevoirt woonde er met haar man Hendrik Croeck vleeshouwer, met wie Daneel ook zaken deed. Waarschijnlijk is hij in deze tijd meer van zijn inkomsten gaan leven dan van zijn werk.  Zestiende-eeuwse plattegrond van de stad 's-Hertogenbosch, hoofdstad van de gelijknamige Meierij. Kort na het midden van de vijftiende eeuw is Daneel van Heyst poorter geworden van deze belangrijke stad in het hertogdom Brabant. In deze periode trouwden ook zijn vijf kinderen, enkelen met een huwelijkspartner uit de directe omgeving. Zijn zoon Herman kreeg van hem een huis met toebehoren in erfelijke pacht. Andere zonen kregen als gebruikelijk een huwelijksgave. |
 Akte van uitwinning van een huis en erf van Daneel van Heyst in Tilburg aen die Lijnde uit 1470. |
|
| Transcriptie: Henricus vanden Eynde, filius quondam Iohannis, fuit adiustitiatus ad domum, aream, ortum et hereditates sibi adiacentes, pariter duas modiatas terre vel circiter continentes, sitos in parochia de Tilborch ad locum dictum aen die Lijnde inter hereditatem Henrici Kroecke et Bartholomei et Bartholomei (!) Wijckenvoert ex utroque, tendentes ab hereditate liberorum quondam Reyneri Crillaerts ad communem plateam, occasione defectus solutionis hereditarie pactionis unius modii siliginis mensure de Buscoducis, solvende hereditarie Purificationis ex premissis, quam pactionem Marcelius dictus Scillinck, filius quondam Marcelii, erga Danielem filium quondam Iohannis de Heyst emendo acquisierat, prout in litteris quarum data continet vicesima die mensis martii, feria quarta post dominicam Palmarum anno Domini millesimo quadringentesimo quadragesimoseptimo. Et supportavit dicto Nicolao et proclamavit primo, 2o, 3o. Et vendidit dicto Henrico. Testes Monic, Boechem et Witmery. Datum Xa iulii. Et solvit viginti tres modios siliginis et onera. |
Daneel
vestigde ook wel erfelijke pachten op zijn bezittingen. Het lijkt erop
dat hij
die op den duur niet allemaal meer kon voldoen. In 1470 werd een huis
van hem
‘uitgewonnen’, dit wil zeggen dat het gerechtelijk werd toegewezen aan
zijn
schuldeiser. Het is niet duidelijk of dit zijn woonhuis was. Wellicht is hij op zijn oude dag bij een van zijn kinderen ingetrokken. Op 1 februari 1476 werd hij voor het eerst in een akte als overleden genoemd. Zijn kinderen hadden evenals hij bezittingen in Tilburg en hebben veel nakomelingen gekregen. Sommigen hiervan dragen nog steeds de naam Van Heijst of Van Hest, anderen hebben in de loop van de tijd een andere familienaam aangenomen. Uit het leven van Daneel van Heyst blijkt dat er in Tilburg in de vijftiende eeuw boeren woonden die optraden als handelaren-ondernemers. Hun bedrijven waren niet op zelfvoorziening gericht, maar produceerden voor de markt. Uit eigen verder onderzoek heeft Martin de Bruijn kunnen vaststellen dat dit ook elders in de Meierij van ’s-Hertogenbosch het geval is geweest. Dat er in Tilburg een omvangrijke textielindustrie ontstaan is, kwam volgens de spreker niet omdat er zo veel arme boertjes woonden die aanvullende inkomsten nodig hadden, maar omdat er nogal wat redelijk welgestelde boeren waren die over vermogen beschikten en daarom ook krediet konden verkrijgen om als textielondernemer op te treden. Zij kochten de grond- en hulpstoffen in, gaven deze aan spinners en wevers ter bewerking uit en verkochten daarna de halffabrikaten of, na het vollen en verven, de eindprodukten. |
| © 2010-2016 C.J.C. Broer en M.W.J. de Bruijn. - Gepubliceerd 2012; laatst bewerkt 13 september 2016. |
|